En terwijl ik vertrek, ontploft de boel hier verder. De incidenten afgelopen week, de uitspraak van het Hof aangaande settlers en Palestijnen, het was al onrustig, de herinnering van de Nakba komt er aan. Er zou al een demonstratie komen vandaag. Met het doodschieten van Al Jazeera journalist Shireen Abu Akleh en haar begrafenis vandaag in Jerusalem is de zaak verder ontploft, Inmiddels al 40 doden en vele gewonden. Beschietingen door Hamas op Tel Aviv. Het gekke is, als je er niet bovenop zit merk je er niets van. Men is het hier zo gewend aan het geweld, dat niets in de stad, aan het gedrag van de mensen of wat ook maar duidt op gedoe. Hoogstens op plekken van incidenten iets meer militairen.

Dus vertrek ik ongestoord uit mijn hotel, neem de bus, de lightrail, de trein, en sta ik zeer ruim van tevoren op Ben Goerion, waar mijn vlucht flink vertraagd blijkt. Tijd om bij te bloggen.

Dit land is meer dan complex. Niets is wat het lijkt, alles heeft een dubbele bodem, een bijbedoeling of herbergt een slimmigheidje. Afspraken zijn weinig waard, het wantrouwen is groot over en weer, daar is ook reden toe uiteraard.

Zoals een jonge Israëli mij zei: “We geloven nog steeds in het verhaal van de kleine David tegen de grote Goliath, we denken dat de hele wereld tegen ons is vanwege ons Jood-zijn, dat er overal antisemitisme is. Dat is niet zo, dat is voornamelijk in Europa het geval. De rest interesseert het niet. En we zien niet in dat we zelf inmiddels al die Goliath zijn geworden. We lezen kranten die het staatsgeluid laten horen, een ander geluid is lastig te vinden. In het onderwijs zijn we ook in slachtofferschap en strijd blijven hangen.”

Een voorbeeld van wat leuk lijkt maar het niet is?

Er worden hier her en daar bossen aangeplant. Joepie, roepen wij dan: groen, milieu, tegen de erosie, goed! Maar ten eerste horen die bossen hier niet in het landschap, en ten tweede kunnen waar bomen staan, verse bossen zijn aangeplant, geen mensen wonen. En wie wonen er in de drogere gebieden waar die bossen worden aangeplant: inderdaad, de Palestijnen.

Nog eentje?

De kinderen van de dorpen die we bezochten, moeten soms ver om van en naar school te komen. Ze worden daarbij vaak belaagd door settlers in de buurt. De kinderen worden dus verzameld en gaan dan onder beveiliging van het leger in groepjes op weg. Hetzelfde leger dat bij aanvallen door settlers vaak aanwezig is maar werkloos toekijkt, of de settlers zelfs bij hun aanvallen beschermt.    

Alles kan verdraaid worden. En met iedere steen die wordt gegooid, iedere neergestoken politieagent, iedere neergeschoten jongeman of vermoorde journalist, groeit de afstand, de haat, en de onmogelijkheid uit deze neerwaartse spiraal te raken.

Er zijn hier mensen die zich daar druk over maken, die het anders willen. Die zich met alles wat in hen is inzetten om de situatie te verbeteren, echt samenleven mogelijk te maken.

Maar er zijn er ook die geduld hebben, die het niet uitmaakt wat er hier en nu fout gaat, die denken dat hun tijd zal komen, al is het over 100 of 200 jaar en die doorgaan, ook als hun eigen leven daar nu onder lijdt, en dat van hun kinderen.

Reizen gaat over plannen maken, en die voortdurend aanpassen. Reizen gaat over verwachtingen, die meer of minder waargemaakt worden. Reizen gaat over indrukken opdoen, kennismaken met andere culturen, andere smaken, andere geluiden. Maar vooral gaat reizen over ontmoetingen, ik schreef het hier al eerder. Vandaag was een mooi voorbeeld.

Wat te doen met zo’n laatste dag, waarvoor te kiezen, nu veel van het lijstje al uitgevoerd is? Ik besluit tot een wandeling over de muur rond de oude stad, het kalm aan te doen, het van de situatie af te laten hangen of het Mount Zion wordt, of toch de Olijfberg.

Ik begin goed, op mijn gemak haal ik de bus, waar mijn OV-kaart te weinig tegoed blijkt te hebben. Ik mag toch blijven zitten van de chauffeur. Eerst dus maar een oplaadplek vinden. Ik vind die in de supermarkt waar ik mijn kaart kocht, een automaat brengt mij niet verder. Ik vind een restaurantje waar ze heerlijke bagels verkopen, op een prettig terras in een nog rustige stad. Veel winkels moeten de luiken nog omhooghalen. Dan verder naar de Jaffa Gate, waar ik een kaartje koop voor de Rampart Walk, een wandeling over de muur. Het advies van de kaartverkoper: neem eerst die richting Damascus Gate, die gaat het eerst weer dicht. Het is een prachtige wandeling, maar met de vele trappen, met soms kniehoge treden en de ongelijke stenen wel wat aan de zware kant voor een oud vrouwtje op krukken. De blik over en in de stad maakt alles goed. Je kijkt zo het echte leven in. Op tuinen en binnenplaatsen, op daken waar de was hangt, citroenen in de dakgoot liggen, de kerstballen overzomeren op de daken rond een kerk. Scholen, kinderspeelplaatsen, katten, duiven, waakhonden komen allemaal voorbij of onderlangs. Boven de Damascuspoort is de gouden koepel van the Dome of the Rock in volle glorie te zien. Ik loop niet het hele stuk weer terug maar pak de uitgang bij de nieuwe poort. Die brengt mij op een rustige straat met vlakke stenen langs de Armeense wijk. Eerst maar even thee en een stoel. Alleen bij de poorten, bij de heel grote attracties is er een gerommel en geschreeuw van mensen. Een straatje verder naar links of rechts is het zeer rustig. Mount Zion, handig gelegen bij de Zion Poort blijkt dichterbij dan gedacht. Ik zie de tombe van Koning David. De ruimte van het Laatste Avondmaal (een prachtig middeleeuws gebouw) de kerk op de plek waar Maria overleed (dicht wegens bouwwerkzaamheden). Het graf van Otto Schindler is helaas niet toegankelijk, de poort van de begraafplaats afgesloten.

Het bijzondere is hier, dat veel van die ruimtes in hun lange leven overgingen van de ene naar de andere overheersende cultuur. Op de gebouwen te zien aan meerdere religieuze tekens, opschriften en symbolen in vele schriften en talen. Dat is door heel Jeruzalem zo. Je kunt, met al die mensen in al hun diverse kledij, makkelijk denken dat alles hier vredig naast elkaar leeft en werkt. Wie iets nauwkeuriger kijkt ziet dat dat zelden zo is. En wie het nieuws volgt weet dat er weer een jongeman neergeschoten is bij een controle. Deze overleefde het niet.

Buiten de muren om hobbel ik verder naar de volgende poort, bezoek het archeologisch complex, dat me aan de voet van de Tempelberg brengt met de imposante muren, met steenblokken van soms 20 ton. Vanaf deze poort is ook de Klaagmuur weer bereikbaar. Ik zie feestelijke gezelschappen, muziekinstrumenten, Shofars, en vermoed Bar Mitzwa’s.

Weer omhoog in de oude stad kom ik bij met een lunch en thee, weef ik rond de Tempelberg, vind de Kleine Klaagmuur (niemand aanwezig), vind meer poorten waar ik door mijn slechte timing niet door mag en weer niet de Tempelberg op kan. Ik besluit de dag af te sluiten met Sachertorte en thee in de Oostenrijkse Hospice, waar je je in een Weens Café waant en lekker Duits kunt spreken. Als ik daar gelaafd, gevoed en uitgerust weer naar buiten loop, zie ik op een hoog terras een bekend gezicht. Een delegatielid uit Frankrijk zit een boek te lezen. We praten bij over onze ervaringen. Na een half uur nemen we inmiddels voor de tweede keer afscheid, en loop ik op mijn dooie akkertje verder naar de Damascuspoort. Ik zal vanavond vroeg op mijn kamer zijn. Maar dan net buiten de poort, zie ik A., ons in Israël wonend bestuurslid. Hij is net zo verbaasd als ik me hier te ontmoeten. Hij wilde een bordje hoemoes gaan eten. We hebben een goede maaltijd samen, met een goed gesprek over dit land en zijn complexiteit. Ook van hem neem ik afscheid. Vier weken geleden kende ik hem alleen van de Zoom, Nu kwam ik hem tegen in de Watergraafsmeer, Neve Shalom en Jeruzalem.

De wereld is een dorp.

Het Israël Museum staat op het programma. Navraag bij de hotelreceptie geeft info over een buslijn. Er zijn handige plattegrondjes voor toeristen zoals ik, maar waar is de vraag. Niet in dit hotelletje in ieder geval. Maar de eigenaar is zo vriendelijk een telefoontje voor me te plegen.

Het is best een hele rit naar boven, waar ook de Knesset onder andere zit. Zo zie je nog eens wat van de stad. Overigens niet een stad die uitblinkt in spannende architectuur, terwijl er heel veel gebouwd wordt. Het is allemaal nogal hoekig, net als dit land zelf.

Het museum is de moeite waard, er hangen een paar heel grote namen. Van iedere periode is wel iets te zien, en van ieder werelddeel. Ik ben er tot na sluitingstijd, en heb nog hele afdelingen over moeten slaan. Een werk van Anish Kapoor brengt herinneringen boven aan een reis naar Seoul, daar staat ook een prachtig spiegelend werk bij een modern museum van hem. De Dode Zee-rollen, in een eigen gebouw, zijn als ik eindelijk de ingang vind, net tien minuten daarvoor afgesloten, die gaan dicht voor sluitingstijd. Dat vertellen ze er dan weer niet bij. Ik troost me met de enorme ijzeren bomen van Ai Wei Wei en een model van de tweede Tempel.

Wat de afgelopen dagen opviel, al in het dorp: het hangt hier allemaal van donaties aan elkaar en dat zullen we weten ook. Ieder park, ieder werk, iedere lift, iedere aanbouw of renovatie, het is allemaal mogelijk gemaakt door ruime donaties, veel uit het buitenland. Dat mag niet onopgemerkt blijven, ik schat dat een op de vier bordjes in en om het museum zo’n donatiebordje is. En uiteraard heet zo’n lift, zaal, ruimte, gebouw dan naar jou of je familie. Door de hele stad lees ik wie er allemaal geld genoeg hadden om alle bouw en renovatie mogelijk te maken. Het zou van mij een onsje minder mogen.

Ik neem de bus terug. Dat denk ik tenminste. Er zijn bouwwerkzaamheden, ik meen de goede kant op te gaan, maar kom na een kwartier bij het eindpunt uit, en na een half uur staat de bus weer bij de ingang van het museum. De hele campus van de Hebreeuwse Universiteit gezien, het wordt steeds gezelliger in de bus met een hoop jongelui. Ze betalen allemaal met hun telefoon en de QR – code die overal bij de deuren hangt. En geen batterij is geen excuus, overal kun je opladen, bij iedere stoel.

Op vertrouwd terrein in het centrum stap ik uit, stort mij in het winkelgewoel, schaf iets aan voor de verzameling, eet ergens verse linzensoep, iets verderop een ijsje en besluit dan een bus terug te nemen, met de bedoeling vroeg in de buurt van het hotel te zijn. Er was mij beloofd dat het nummer van de bus die ik neem ook in de buurt van mijn hotel uitkomt. Dat was dus niet zo. Ergens voel ik dat het de verkeerde kant op gaat en vraag het de jongeman achter mij. Hij zoekt het op in een OV-app en bezweert mij vooral snel uit te stappen en Google Maps te gebruiken. Hij kijkt wat zorgelijk naar mijn krukken en vreest dat het wel 15 minuten lopen zal zijn. Zijn zorgen zijn terecht. Om kwart over zeven stapte ik in de bus. Tegen half acht stap ik ergens uit. Na half negen heb ik het hotel teruggevonden. Na een wandeling door woonwijken, over tussendoorpaadjes, over tenminste twee bruggen. Maar dan ben ik er ook.

Morgen alweer de laatste hele dag.

Sommigen wensten mij een fijne vakantie voor ik vertrok, Dat was het tot en met gisteren niet, en ook vandaag wil het nog niet erg vlotten.

Yad Vashem staat op het programma. Inmiddels heb ik een OV kaart en weet ik welke lijn ik moet hebben, dat is al heel wat. Dat mijn halte aan het eindpunt ligt helpt ook heel goed. Ik reis met bus en lichte trein hier. Na een keer inchecken mag je 1.5 uur reizen. Zwart reizen raad ik u hier sterk af, in twee ritjes ben ik drie keer gecontroleerd.

Ik kom te vroeg aan voor mijn gereserveerde tijd in het museum, drink nog een beker thee op een terras met uitzicht op een groene buitenwijk van Jeruzalem. In het park gaan scholieren vrolijk op de foto bij een menora. Het museum staat in een groot groen gebied dat tegen een heuvel op is gebouwd, overal zijn herinneringsplekken voor verschillende groepen, er is het bos der rechtvaardigen, er zijn bomen voor bevriende staatshoofden. Er is een herinneringshal met eeuwige vlam, er is een kindermonument waar in een spiegelende ruimte met kleine lichtjes de namen van de 1.5 miljoen kinderen worden gelezen. Wat kan ik u zeggen over het museum? Alles wat je al wist over de Jodenvervolging, de Shoah, de Holocaust nog eens duidelijk op een rijtje, met foto’s en filmmateriaal, gebruiksvoorwerpen die achterbleven en hun verhalen. Het meest erin hakken de verhalen van de overlevers, de weinige overlevers.

Er lopen groepen jonge militairen met een gids. En terwijl de horror van het getoonde stijgt met het verloop van de oorlog en de Holocaust vraag ik mij af of die jonge militairen op enig moment een overeenkomst zien tussen mensen die toen verdreven werden en als tweederangs burgers weggezet, met als uiteindelijk resultaat een genocide van miljoenen, en met wat er nu gebeurt in dit land. Ik verbaas me over hoe ogenschijnlijk rustig iedereen hier dit alles aanziet en vrolijk aan het eind op het terras foto’s gaat staan schieten. Ik trek letterlijk krom van ellende, terwijl ik toch niet echt niets gehoord of gelezen heb wat ik al niet eerder hoorde of zag. Het zullen de afgelopen dagen en hun verhalen zijn die er overheen liggen.

Halverwege de middag moet ik de berg weer op, er gaat gelukkig een pendelbusje weet ik nu. Ik stap over op de lightrail en stap uit bij de Mehane Yehuda markt. Een prima plek als je boodschappen wil doen, iets lekkers wil inslaan of aan een lunch toe bent. Maar ja, de handbagage zit al vol, dus het blijft bij een rondje kijken, zelfs niet proeven. En geloof mij, ik ben gek op baklava, al die heerlijk kruiden, halva en noemt u het allemaal maar op.

Daarna weer naar beneden, in mijn eentje nu de oude stad weer in. Met meer daglicht, en nog stillere straatjes verken ik de Moslimwijk en probeer ik hoe dicht ik op de Tempelberg bij de Al Aksa kan komen. Niet zo heel dichtbij helaas, hij is afgesloten, er zijn beperkte openingsuren voor niet-moslims, maar die zijn zo vroeg dat het voor mij niet haalbaar is. Maar een foto lukt, vanuit een poort met medewerking van vriendelijke politie. Ik kom ook uit bij het begin van de Via Dolorosa, op de plek waar het volk Barrabas gratie verleende en daarmee Jezus tot de dood veroordeelde. Via vele straatjes en trappen omhoog kom ik tot aan de poort van Herodus, en daal via een andere boog weer af. Ook hier is het opvallend rustig. Regelmatig zijn er vriendelijke jongemannen die mij willen helpen als ze mij met mijn krukken trap op of af zien sjouwen. Ik bedank voor het aanbod en hen voor hun vriendelijkheid en vraag me af hoe ze zich dat dan voorstellen. Dat antwoord komt later op de dag, als een iets minder jonge man duidelijk ook een praatje wil maken over zijn Nederlandse vrienden die hij vrijdag hier verwacht. Hij zou me dan aan de arm nemen. Ook dit aanbod sla ik vriendelijk af.

De haast is er bij mij af. Ik ga gewoon ergens zitten, drink wat thee of eet wat, kijk naar het zeer gemêleerde publiek dat ik hier en overal in de stad voorbij zie komen. Iedere gradatie orthodoxie van elke geloof zie ik langskomen, ieder graad van rebelsheid. In de heilige Grafkerk, aan het eind van de lijdensweg, is het zo mogelijk nog rustiger dan zondag, maar de Jezus look-alike zit alweer voor de kerk, en later naast mij op een bankje. Als concessie aan deze tijd voorzien van een handige linnen draagtas.

Ik besluit het niet laat te maken, en erg aantrekkelijk is dat ook niet, alle winkeltjes zijn zeer tijdig hun luiken aan het sluiten. Ik mis tot twee keer toe mijn lightrail terug, niet snel genoeg naar een deur gerend kennelijk, maar de bus gaat gelukkig goed. Vind in het donker je halte maar eens terug in een vreemde stad.