Nog een week, oplettend lezertje, dan ben ik hier weg. Bijna niet voor te stellen na die maanden, de tijd is omgevlogen. Dus een beetje weemoedige sfeer hier op kantoor. Regelmatig komt er iemand binnen om me te verzekeren dat ze me zullen missen, om te vragen of ik toch vooral in contact wil blijven, om me te bedanken. Er worden lijstjes gemaakt en er wordt gepland. Morgen neemt S afscheid van zijn medewerkers, Hij zat hier bijna anderhalf jaar, en in totaal drie jaar in Irak.

Bij een workshop vorige week kwam de vraag aan da orde: wat trof je aan bij begin van dit project en wat is er veranderd, verbeterd?

De oogst was divers: In de organisatie van de provinciale besturen is flink vooruitgang geboekt, maar soms zijn het rudimentaire veranderingen, vooral op papier doorgevoerd. Zo hadden wij enige tijd geleden een HR manager in het GO die een order van het ministerie tot verbeteringen langs internationaal aanvaarde lijnen in de la opborg. Ruimte voor opleiding, vooruitdenken bij het vaststellen van de budgetten die je voor de komende jaren nodig hebt in je organisatie. Dat was die manager toch te lastig. Onze komst bij zijn gouverneur bracht het balletje toch aan het rollen, dus hij had wat uit te leggen en zal vermoedelijk nu een andere functie of plaatsing krijgen. Ontslag is hier nog lastiger dan bij ons.

Ook het in kaart brengen van hoe een organisatie eigenlijk werkt, de logische samenhang van afdelingen coxf6rdineren: toen men twee jaar geleden een departement binnen liep om eens te kijken wie er zo al zaten, bleek dat velen van alles deden maar van elkaar niet wisten wat, laat staan dat de gouverneur het wist. Dat is allemaal flink veranderd, de opbouw van de organisatie is in kaart gebracht, er zijn verbeteringen doorgevoerd. Ook daar zit nog niet iedereen op de goede plek en met voldoende kennis van zaken, maar het begin is er. Hopelijk krijgen en grijpen ze de kans om het af te maken, is er straks ruimte in tijd en geld en kwaliteit om de zo nodige verbeterslag te maken. Want systemen die niet gebruikt worden, kennis die niet gedeeld wordt, communicatie die op zijn best een richting is, dat alles draagt onder veel anders bij aan het grootste probleem: de overal aanwezige corruptie waar iedereen onder lijdt. Dat en de veiligheid verbetren, zou een immense verbetering zijn voor dit land. Dan is men in staat volledig profijt te hebben van de bodemschatten en het land weer op te bouwen.

Er is nog veel te doen, maar ik zal daar niet bij betrokken zijn. Dat is ook prima, uiteindelijk moet een land zich zelf kunnen redden en moeten de bewoners het zelf doen, met elkaar.

 Henk Zijm

19 oktober 1955-15 februari 1999

De gebeurtenissen van de afgelopen weken maken duidelijk discussies los. Politiek was al belangrijk, maar met alle demonstraties in de regio voert het de boventoon. Daarmee komen ook de herinneringen. Vergeleken met Saddam is Mubarak een heer, vinden ze hier. Stel je voor dat iemand uit het leger tegen Mubarak had gezegd dat hij beter af kon treden, hij zou het niet hebben overleefd, is hier de overtuiging. S vertelde het verhaal van een van zijn vrienden. Evenals hij teruggekomen uit Koeweit, na de inval. Ze waren dan weliswaar het land uitgegooid, maar ze hadden geld. De vriend begon een wisselkantoor, een branche van een bedrijf uit Jordanië. Dollars wisselen was lucratief, maar Saddam had het verboden. Nu slaapt je verrader niet, dus op een goede (of slechte) dag was er een inval. De familie werd op gepakt twee broers werden veroordeeld, de ene ter dood, de andere levenslang. Gelukkig was de betrokken familie van de juiste tribe, een die zeer nauw verwant was aan die van Saddam. Er werd wat gebeld en navraag gedaan en men kon langskomen bij een tussenfiguur, met een blanco cheque, de dochter van Saddam kwam langs en vroeg wat men voor haar bemiddeling over had. Het bedrag had vele nullen in een tijd dat de dinar hoog stond. Maar dan had je ook waar voor je geld: de ter dood veroordeelde kwam er af met tien jaar, en de levenslang veroordeelde werd onschuldig verklaard.

De afloop was goed, maar S vond wel: het kon toch niet deugen als de president er voor zorgde dat je opgepakt werd, en dat zijn dochter daar dan geld aan verdiende.

Waar ze in Irak in naam een functionerende democratie hebben, met eerlijke verkiezingen, is nog lang niet alles zoals wij dat gewend zijn, oplettend lezertje. De ministersposten bijvoorbeeld, dat zijn baantjes die verdeeld orden naar partijlijnen, net als bij ons. Nu is het ongetwijfeld zo, dat daar ook in Nederland mensen tussen zitten die beloond worden voor bewezen diensten, maar dat moeten dan toch mensen zijn met kwaliteit. Hier is dat wat minder, en er zijn onwaarschijnlijk veel ministers met onwaarschijnlijk hoge, levenslange salarissen. Zo is de minister van onderwijs hier zelf niet verder gekomen dan een afgeronde middelbare school. Maar hij was lid van de juiste club, dus hij mocht het doen. Afgelopen week hadden mijn collega’s een hoogoplopend gesprek, ik kon horen dat ze ergens over van streek waren. Navraag leerde dat het ging om die minister van onderwijs. Hij had het in zijn hoofd gehaald om uit te vaardige dat universiteiten voortaan gescheiden onderwijs gingen geven. Jongens aan de ene kant van de zaal, meiden aan de nader kant, een middenrij vrij. Dat viel slecht. Allereerst bij de studenten, die niet van plan zijn dat na te leven. Zelfs mijn meest gelovige collega’s vonden het onzin. Universiteiten zijn al vele tientallen jaren gemengd, veel vrouwen  daar.

H stelde het het duidelijkst: die gek zet ons 60 jaar terug in de tijd,  wie maakt zo iemand ook minister. Tja, vriendjespolitiek, altijd slecht.

A kwam het nummer van mijn telefoontje opnemen, oplettend lezertje. Dat doen ze regelmatig, er wordt geteld en gecheckt. Nu helemaal natuurlijk, zelfs ons kantoorgebouw was vanmorgen afgesloten met een hangslot, kon ik niet aan het werk.

Terwijl A bezig was met die controle liet hij mij een filmpje op zijn telefoontje zien, duidelijk een beter model dan het mijne. Het filmpje was van enkele weken geleden, een opname van een televisie interview met een Nederlandse. Dat was te horen aan de taal, verder leek ze thuis te horen in dit land. Volledige jallabaya, zwarte sluier. Ze was een paar dagen in Karballa, tijdens de pelgrimage daar. De reporter wilde graag van haar weten of dat niet moeilijk was, wat har vrienden en familie er van vonden, hoe ze het vond in Irak. Ze waren er op bezoek, ze woont met haar even jonge echtgenoot gewoon in Nederland.

A was duidelijk onder de indruk van het verhaal. Hij vroeg mij of er kans was dat ik er ook nog eens zo bij zou lopen, als gelovige moslima. Ik heb hem verteld dat het zeer onwaarschijnlijk was dat ik ooit gesluierd zou gaan. Maar toch zei A, je weet maar nooit. A heeft het beste met mij voor, hij blijft hopen.

Na een avond dat het er naar uit zag dat het helemaal fout zou lopen, na een avond van deceptie, hervonden de demonstranten van Egypte vanmorgen hun kracht. Ze waaierden uit over het land voor de dag van vaarwel. Ze bleven koelbloedig en lieten zich niet verleiden tot geweld. Ook het leger bleef zich beheersen, en vanavond kwam de ontknoping en de ontlading. Drie korte zinnetjes door Soleiman om te zeggen dat de president zijn ambt had opgegeven en had overgedragen aan het leger. Nou, was dat nou zo moeilijk?

De vreugdetaferelen op tv geven me kippenvel, uitzinnige menigtes, die na 18 dagen hebben wat ze willen,  Mubarak is weg. De eerste stap in een niet eenvoudig proces. Nu de rust bewaren, toewerken naar eerlijke verkiezingen, naar een grondwet die recht doet aan een vrij land en een vrij volk. Politici die zich realiseren waar het om gaat: het belang van het land. Hopelijk blijft er enige eenheid bestaan, versnippering leidt tot niets, zelfs met vrije verkiezingen. Dat hebben we hier in Irak kunnen zien. Er valt veel te doen, maar in Egypte is een hele generatie mensen die begrijpt waar het om gaat, dat hebben de afgelopen 18 dagen wel bewezen. 

Egypte vanuit de ruimte. Foto is van vanavond en gemaakt door Claude Nicollie en gepikt van het NRC live blog.

Mubarak wil zich onder het volk mengen, hij begint er mee een school te bezoeken, dat lijkt hem veilig. In groep zes vraagt Mubarak: wie wil mij iets vragen? Rami steekt zijn vinger op. Geliefde president, ik heb vier vragen. Waarom bent u al dertig jaar aan de macht, waarom gaat die macht over naar uw zoon, waarom is de economie zo slecht, en waarom zitten er zoveel mensen gevangen? Net als Mubarak antwoord wil geven, gaat de bel voor de pauze. Na de pauze zegt Mubarak weer: wie wil mij iets vragen? Madjed steekt zijn vinger op. Geliefde president, ik heb zes vragen. Waarom bent u al dertig jaar aan de macht, waarom gaat die macht over naar uw zoon, waarom is de economie zo slecht, waarom zitten er zoveel mensen gevangen, waarom begon de pauze vanmorgen vijftien minuten vroeger, en waar is Rami??

In duistere tijden, in tijden van tegenslag, is het goed om de moed er in te houden met humor, oplettend lezertje. Dat komt dan goed uit, Egyptenaren zijn bekend om hun gevoel voor humor. Dat zie je al aan de bordjes die ze ophouden, en die nu overal op internet te vinden zijn. Vanmiddag begon collega N hardop te lachen om een bericht in haar mailbox: een serie moppen over Mubarak en zijn regime, die nu over het net hier de ronde doet.

 Mubarak vraagt de duivel om een idee om zijn volk iets echt vreselijks aan te doen. De duivel wil dat wel doen, maar niet hardop. Hij zegt tegen Mubarak: kom, dan fluister ik je het in. Mubarak luistert en antwoordt: wat een slap voorstel, het moet erger. De duivel denkt even na en fluistert het volgende voorstel in. Nee, vindt Mubarak, nog lang niet sterk genoeg, kom, dan fluister ik jou wat in. De duivel luistert naar Mubarak en zegt dan: Nee, dat is te erg, dat had ik niet kunnen verzinnen.

Een man komt met zijn auto in een opstopping terecht, vol toeterende auto’s, niemand kan door. Hij vraag aan iemand op straat wat er aan de hand is. Mubarak is gekidnapt en ze dreigen hem te verbranden, als we niet betalen, en nu vragen we om donaties. Zo, zegt de man, en wat geven de mensen zoal? Nou, meestal zo’n 5 a 10 liter benzine.

Mubarak komt in de hemel en wordt daar opgewacht door zijn voorgangers, Nasser en Sadat. Ah, welkom Hosni, we hebben op je gewacht. En vertel eens, hoe kwam je aan je einde? Vergif? Neergeschoten tijdens een parade? Nee, zegt Mubarak: Facebook.

Ik vroeg haar hoe het was in de tijd van Saddam, of er toen ook grappen rondgingen. Zeker, heel veel grappen, was het antwoord. Ze wilde er wel een vertellen. Saddam gaat met vrouw en zoon op reis. Als ze in het vliegtuig over Irak vliegen zegt hij: Als ik nu 10 dinar uit het vliegtuig gooi, maak ik een van mijn onderdanen blij. Ja, zegt zijn zoon, we kunnen ook twee keer 5 dinar doen, dan maak je er twee blij. Ach, zegt zijn vrouw, doe dan tien keer 1 dinar, dan maak je 10 mensen blij. En, zegt Saddam tegen de piloot, wat denk jij? Ik? zegt de piloot, Ik denk dat we ook jou uit het vliegtuig kunnen gooien, dan maken  we 10 miljoen mensen blij.

 In Egypte houden ze de moed er in. De regen en de regenboog, de liedjes die overal opduiken, de kunst, gedichten, dit alles om niet op te geven tot ze krijgen wat ze willen: een menswaardig bestaan in vrijheid.

En terwijl ik dit stukje schrijf: het bericht dat de legertop bijeen is, dat aan de eisen van het volk tegemoet zal worden gekomen en dat het leger de veiligheid van het land en zijn volk en zijn bronnen zal beschermen. Tja, dat  is multi-interpretabel, laten we hopen dat komt wat moet. Op het plein zwaaien de vlaggen en hoor ik de mensen juichen.